FD: De vertrouwenspersoon moet meer zijn dan een laatste redmiddel

Sinds de Boos-uitzending over The Voice lijken vertrouwenspersonen dé oplossing voor grensoverschrijdend gedrag. Als inclusiviteitsonderzoeker en coauteur van het boek De inclusiemarathon (Amsterdam University Press, 2021) heeft Zoë Papaikonomou zich verdiept in de vraag hoe elke medewerker zich veilig kan voelen op het werk. Papaikonomou: ‘Veel bedrijven denken: als we maar een vertrouwenspersoon hebben, zitten we goed.’

Bij beroepsorganisaties en opleidingen voor vertrouwenspersonen rinkelen de telefoons twee keer zo vaak als daarvoor. Toch zijn deze loketten niet de aanjagers voor verandering, vindt Papaikonomou. Een vertrouwenspersoon kan weinig doen als de werkcultuur niet verandert. Dat ervoer ook beleidsadviseur Petra (58). Zij klopte bij een externe vertrouwenspersoon aan vanwege een giftige sfeer in haar team en werd goed geholpen, maar de situatie op haar werk veranderde niet. Ze besloot uiteindelijk voor zichzelf te kiezen en nam ontslag. Haar opvolgster hield het ook niet lang uit, begreep ze later. Net als haar voorganger.

Je moet ook nadenken over diversiteit als je een vertrouwenspersoon kiest.

Zoë Papaikonomou, inclusiviteitsonderzoeker

Schijnveiligheid

Om te voorkomen dat vertrouwenspersoon een excuusfunctie wordt en schijnveiligheid biedt, moeten bedrijven en-en doen: een klachtenprocedure, én aandacht voor een veilige werksfeer, én een gecertificeerde vertrouwenspersoon. Papaikonomou: ‘Je moet ook nadenken over diversiteit als je een vertrouwenspersoon kiest. De drempel kan hoger zijn als een medewerker een klacht over racisme alleen maar kan delen met iemand die daar geen ervaring mee heeft.’

Intern en extern

Naast oog voor diversiteit kan het goed zijn een interne én externe vertrouwenspersoon aan te stellen. Petra weet zeker dat zij niet naar een interne vertrouwenspersoon was gegaan, uit angst dat haar verhaal werd doorverteld. Angst en argwaan maken het werk van de vertrouwenspersoon zeker bij een onveilige werkcultuur heel lastig. Zij kunnen pas actie ondernemen als degene die hen benadert daar toestemming voor geeft. Daarom kunnen zij ook niet als enige zorgen voor een veilige werkomgeving.

Draagvlak bij directie

Bij het Landelijk Instituut Vertrouwenspersonen merkt men dat bedrijven door de MeToo-affaires meer oog hebben voor medewerkers die grensoverschrijdend gedrag durven melden. De vertrouwenspersoon heeft meer draagvlak bij de directie en het argument dat het veel geld kost wordt minder gehoord. Het verplicht stellen van een vertrouwenspersoon in elk bedrijf, zoals GroenLinks wil, garandeert volgens TNO-onderzoek uit 2018 nog geen gezonde bedrijfscultuur. Er is meer nodig. Vragen over ongewenst gedrag kunnen bijvoorbeeld worden meegenomen in het medewerkerstevredenheidsonderzoek. Ook zijn er bedrijven die E-learnings en programma’s aanbieden over een veilige werksfeer en het bespreken van ongewenst gedrag. Papaikonomou: ‘De meeste bedrijven rennen niet meer hard weg als je over een veilige werksfeer begint. De volgende stap is dat de vertrouwenspersoon geen eenzame redder in nood meer is, maar een schakel in het hele proces.